తప్పుడు సమాచారం (Misinformation), అశ్లీలత (Obscenity), సైబర్ నేరాలు (Cyber Crimes) పెరుగుతున్న నేపథ్యంలో కేంద్ర ప్రభుత్వం కీలక నిర్ణయం తీసుకుంది. సోషల్ మీడియా (Social Media) మరియు ఓటీటీ ప్లాట్ఫామ్లు (OTT Platforms) పై కఠినమైన జవాబుదారీతనాన్ని అమలు చేయాలని నిర్ణయించింది. సురక్షితమైన, నమ్మదగిన, జవాబుదారీ ఇంటర్నెట్ (Safe and Accountable Internet) ను రూపొందించడమే ప్రభుత్వ ప్రధాన లక్ష్యమని స్పష్టం చేసింది. ముఖ్యంగా మహిళలు, పిల్లల భద్రత (Women and Child Safety) పై ప్రత్యేక దృష్టి సారిస్తున్నట్లు కేంద్రం వెల్లడించింది.
ఈ నిర్ణయాల అమలులో భాగంగా ఐటీ చట్టం 2000 (IT Act 2000), ఐటీ నియమాలు 2021 (IT Rules 2021), భారతీయ శిక్షాస్మృతి (Indian Penal Code) ప్రకారం డిజిటల్ ప్లాట్ఫారమ్లపై చట్టపరమైన చర్యలు తప్పవని ప్రభుత్వం హెచ్చరించింది. నిబంధనలను పాటించని సోషల్ మీడియా సంస్థలు, ఓటీటీ కంపెనీలపై కఠిన చర్యలు తీసుకుంటామని కేంద్ర ప్రభుత్వం స్పష్టం చేసింది. ఇంటర్నెట్ వేదికగా చట్టవిరుద్ధమైన, అశ్లీలమైన లేదా తప్పుదారి పట్టించే కంటెంట్ను నియంత్రించడమే ఈ విధానాల ప్రధాన ఉద్దేశమని పేర్కొంది.
కేంద్ర ప్రభుత్వం ప్రకారం, భారతదేశంలో బహిరంగమైన, సురక్షితమైన, విశ్వసనీయమైన సమాచారం (Reliable Information) ప్రజలకు అందించడమే తమ విధానాల లక్ష్యం. ఆన్లైన్ వేదికల ద్వారా మహిళలు, పిల్లలు ఎదుర్కొనే హానిని అరికట్టేందుకు ప్రత్యేక చర్యలు తీసుకుంటున్నారు. డిజిటల్ ప్రపంచంలో చట్టవిరుద్ధ కంటెంట్ (Illegal Content), అశ్లీల వీడియోలు, నకిలీ వార్తలు వ్యాప్తి కాకుండా చూడటానికి చట్టపరమైన, పరిపాలనా స్థాయిలో చర్యలు తీసుకునేందుకు ప్రభుత్వం సిద్ధమైంది.
ఐటీ చట్టం 2000 (IT Act 2000) మరియు ఐటీ నియమాలు 2021 (IT Rules 2021) డిజిటల్ ప్లాట్ఫారమ్ల బాధ్యతలను స్పష్టంగా నిర్వచిస్తున్నాయి. అశ్లీల కంటెంట్, గోప్యతా ఉల్లంఘనలు (Privacy Violations), సైబర్ నేరాలకు (Cyber Offences) శిక్షలు విధించే అధికారం ఈ చట్టాల ద్వారా పోలీసులకు లభిస్తుంది. అవసరమైన సందర్భాల్లో దర్యాప్తు, శోధన, అరెస్టు చేసే అధికారాలు కూడా చట్టబద్ధంగా ఉన్నాయి. అలాగే చట్టవిరుద్ధమైన కంటెంట్ను బ్లాక్ చేయడం లేదా తొలగించడం ప్లాట్ఫారమ్లకు తప్పనిసరి బాధ్యతగా నిర్దేశించబడింది.
ఐటీ రూల్స్ 2021 (IT Rules 2021) ప్రకారం, కోర్టు లేదా ప్రభుత్వ ఆదేశాల మేరకు చట్టవిరుద్ధమైన కంటెంట్ను నిర్ణీత కాలవ్యవధిలోపు తొలగించాలి. నగ్నత్వం (Nudity), గోప్యతా సమస్యలు, నకిలీ గుర్తింపులు (Fake Identity) వంటి సున్నితమైన కంటెంట్ను 24 గంటల్లోపు తొలగించడం తప్పనిసరి. ప్రతి సోషల్ మీడియా లేదా డిజిటల్ ప్లాట్ఫారమ్ ఒక గ్రీవెన్స్ ఆఫీసర్ (Grievance Officer) ను నియమించి, 72 గంటల్లోపు ఫిర్యాదులను పరిష్కరించాలి. అది జరగకపోతే వినియోగదారులు గ్రీవెన్స్ అప్పీలేట్ కమిటీ (Grievance Appellate Committee) ని ఆశ్రయించవచ్చు.
భారతదేశంలో 50 లక్షల కంటే ఎక్కువ వినియోగదారులు (Users) ఉన్న సోషల్ మీడియా సంస్థలను ముఖ్యమైన సోషల్ మీడియా మధ్యవర్తులు (Significant Social Media Intermediaries) గా పరిగణిస్తారు. ఇటువంటి ప్లాట్ఫారమ్లు భారతదేశంలో స్థానిక అధికారులను నియమించడం, సమ్మతి నివేదికలు (Compliance Reports) జారీ చేయడం, చట్ట అమలు సంస్థలతో (Law Enforcement Agencies) సహకరించడం తప్పనిసరి. తీవ్రమైన నేరాలకు సంబంధించిన సందర్భాల్లో సందేశాల మూలకర్తను గుర్తించడంలో దర్యాప్తు సంస్థలకు సహాయం చేయాల్సి ఉంటుంది. ఈ నిబంధనలను పాటించకపోతే ఐటీ చట్టం కింద ఉన్న చట్టపరమైన రక్షణలను కోల్పోవాల్సి వస్తుంది.
ఐటీ రూల్స్ 2021 లోని పార్ట్-III (Part III of IT Rules 2021) ఓటీటీ ప్లాట్ఫారమ్లకు (OTT Platforms) ప్రత్యేక నీతి నియమావళిని అమలు చేస్తుంది. చట్టవిరుద్ధమైన లేదా అశ్లీల కంటెంట్ను ప్రసారం చేయడానికి ఓటీటీ సంస్థలకు అనుమతి లేదు. ఇప్పటివరకు అశ్లీల కంటెంట్ ఆరోపణలపై భారతదేశంలో 43 ఓటీటీ ప్లాట్ఫారమ్లను (43 OTT Platforms) ప్రభుత్వం బ్లాక్ చేసింది. ఈ విషయాన్ని సమాచార, ప్రసార శాఖ సహాయ మంత్రి డాక్టర్ ఎల్. మురుగన్ (Dr. L. Murugan) లోక్సభలో వెల్లడించారు. ఓటీటీ రంగాన్ని ప్రభుత్వం నిరంతరం పర్యవేక్షిస్తున్నట్లు ఆయన స్పష్టం చేశారు.
మొత్తంగా చూస్తే, కేంద్ర ప్రభుత్వం తీసుకున్న ఈ నిర్ణయాలు డిజిటల్ ప్రపంచాన్ని మరింత సురక్షితంగా, జవాబుదారీతనంతో కూడినదిగా మార్చే దిశగా కీలకంగా మారనున్నాయి. సోషల్ మీడియా, ఓటీటీ సంస్థలు ఇకపై చట్టాలకు లోబడి బాధ్యతాయుతంగా వ్యవహరించాల్సిన పరిస్థితి ఏర్పడింది.