బ్రహ్మపుత్రపై చైనా మెగా డ్యామ్: భారత్‌కు పెరుగుతున్న పర్యావరణ, వ్యూహాత్మక ముప్పు

న్యూఢిల్లీ: హిమాలయాల నుంచి భారత్, బంగ్లాదేశ్‌లలోకి ప్రవహిస్తూ కోట్లాది మందికి జీవనాధారంగా ఉన్న బ్రహ్మపుత్ర నది (Brahmaputra River)పై చైనా చేపడుతున్న భారీ జలవిద్యుత్ ప్రాజెక్టు అంతర్జాతీయ స్థాయిలో ఆందోళన కలిగిస్తోంది. టిబెట్ ప్రాంతంలోని యార్లంగ్ త్సాంగ్పో నది (Yarlung Tsangpo River)పై సుమారు 168 బిలియన్ డాలర్ల వ్యయంతో బీజింగ్ ఈ మెగా మౌలిక సదుపాయాల ప్రాజెక్టును నిర్మిస్తోంది. ఈ ప్రాజెక్టు పర్యావరణానికే కాకుండా, భారత్ వంటి దిగువ ప్రవాహ దేశాల వ్యూహాత్మక ప్రయోజనాలకు కూడా తీవ్ర ముప్పుగా మారుతుందని నిపుణులు హెచ్చరిస్తున్నారు.

పర్యావరణ సమతుల్యతకు తీవ్ర విఘాతం

ఈ ప్రాజెక్టులో భాగంగా చైనా భారీ డ్యామ్‌లు (Dams), రిజర్వాయర్లు (Reservoirs), భూగర్భ జలవిద్యుత్ కేంద్రాలు (Underground Hydropower Stations) నిర్మిస్తోంది. జలవిద్యుత్ ఉత్పత్తి కోసం నది ఎత్తులో దాదాపు 2,000 మీటర్ల మార్పును వినియోగించుకోవాలని చైనా యోచిస్తోంది. అయితే దీని వల్ల నది సహజ ప్రవాహం (Natural River Flow) తీవ్రంగా దెబ్బతింటుందని పర్యావరణ నిపుణులు ఆందోళన వ్యక్తం చేస్తున్నారు. చేపల వలసలు, అవక్షేపాల కదలికలు మారిపోయి, దిగువ ప్రాంతాల్లో వ్యవసాయం, జీవవైవిధ్యం (Biodiversity)పై కోలుకోలేని ప్రభావం పడే ప్రమాదం ఉందని హెచ్చరిస్తున్నారు.

‘వాటర్ బాంబ్’గా మారే ప్రమాదమా?

ఈ ప్రాజెక్టును భారత్‌లోని అరుణాచల్ ప్రదేశ్ (Arunachal Pradesh) వంటి సరిహద్దు రాష్ట్రాలు తీవ్రంగా పరిగణిస్తున్నాయి. చైనా ఎప్పుడు నీటిని నిలిపివేస్తుందో, ఎప్పుడు విడుదల చేస్తుందో తెలియని అనిశ్చితి నెలకొంది. అత్యవసర పరిస్థితుల్లో భారీగా నీటిని వదిలితే కృత్రిమ వరదలు (Artificial Floods), నిలిపివేస్తే కరువు (Drought) పరిస్థితులు ఏర్పడే ప్రమాదం ఉందని అధికారులు చెబుతున్నారు. ఈ నేపథ్యంలోనే ఈ ప్రాజెక్టును భారత భద్రతకు ముప్పుగా మారే ‘వాటర్ బాంబ్’ (Water Bomb)గా కొందరు రాష్ట్ర ఉన్నతాధికారులు అభివర్ణించడం గమనార్హం.

భౌగోళిక రాజకీయ వ్యూహాల కోణం

పర్యావరణ అంశాలతో పాటు, ఈ ప్రాజెక్టు వెనుక చైనా భౌగోళిక రాజకీయ వ్యూహం (Geopolitical Strategy) దాగి ఉందని విశ్లేషకులు అభిప్రాయపడుతున్నారు. హిమాలయ ప్రాంతంలో మౌలిక సదుపాయాలను పెంచడం ద్వారా టిబెట్ (Tibet)పై నియంత్రణను మరింత బలోపేతం చేయడం, భారత్ సరిహద్దులపై వ్యూహాత్మక ఆధిపత్యం సాధించడం బీజింగ్ లక్ష్యమని అంటున్నారు. మెకాంగ్ నది (Mekong River) విషయంలోనూ చైనా ఇదే తరహా విధానాన్ని అనుసరించి, వియత్నాం (Vietnam) వంటి దేశాల్లో కరువులకు కారణమైందన్న ఆరోపణలు అంతర్జాతీయంగా ఉన్నాయి.

చెదిరిపోతున్న స్థానిక జీవనం

ఈ మెగా ప్రాజెక్టు కారణంగా టిబెట్లోని మోన్పా (Monpa), లోబా (Loba) వంటి స్థానిక తెగలకు చెందిన వేలాది మంది ప్రజలు తమ పూర్వీకుల భూములను వదులుకోవాల్సి వస్తోంది. బలవంతపు తరలింపులు (Forced Displacement) స్థానిక సంస్కృతి, ఉపాధి వనరులను నాశనం చేస్తాయని మానవ హక్కుల సంస్థలు (Human Rights Organizations) ఆందోళన వ్యక్తం చేస్తున్నాయి. స్థానికుల స్థానంలో ఇతర ప్రాంతాల వలస కార్మికులను తీసుకువచ్చి, ఆ ప్రాంత జనాభా స్వరూపాన్ని మార్చేందుకు చైనా ప్రయత్నిస్తోందని టిబెట్ పాలసీ ఇన్‌స్టిట్యూట్ (Tibet Policy Institute) తీవ్ర విమర్శలు చేసింది.

భారత్ ముందస్తు చర్యలు

చైనా చర్యలను నిశితంగా గమనిస్తున్న భారత ప్రభుత్వం (Indian Government), సరిహద్దు ప్రాంత ప్రజల భద్రత, ప్రయోజనాలను కాపాడేందుకు ముందస్తు చర్యలు తీసుకునే దిశగా కదులుతోంది. చైనా డ్యామ్‌కు ప్రతిగా బ్రహ్మపుత్రపై సుమారు 11,200 మెగావాట్ల సామర్థ్యం గల భారీ డ్యామ్ (Hydropower Dam) నిర్మాణాన్ని భారత్ ప్రతిపాదించింది. అయితే ఇరు దేశాల మధ్య ఈ డ్యామ్ నిర్మాణ పోటీ (Dam Construction Race) పర్యావరణానికి మరింత ముప్పుగా మారుతుందని అంతర్జాతీయ నిపుణులు హెచ్చరిస్తున్నారు. పరస్పర చర్చలు (Bilateral Talks), పారదర్శక సమాచార పంచకం లేకపోతే భవిష్యత్తులో ఈ వివాదం తీవ్రమైన పరిణామాలకు దారి తీసే అవకాశం ఉందని వారు సూచిస్తున్నారు.