రైసిన్: ఆముదం నుంచి సంబంధించిన విష పదార్థం — అది ఎంత ప్రమాదకరం?

భారత్‌లో గుజరాత్ పోలీసులు ఇటీవల అరెస్ట్ చేసిన కేసులో రైసిన్ (Ricin) అనే విషపదార్థం పేరుకు విచిత్రమైన చర్చ మొదలయింది. ఆముదం (Castor) గింజల నుంచి అల్ప మోతాదులోనే కార్యం చేయగల ఆ రసాయనాన్ని ఎవరు, ఎలా, ఎందుకు దుర్వినియోగం చేయగలరో ఈ కథనం వివరంగా విశ్లేషిస్తుంది.

రైసిన్ అంటే ఏమిటి? ఆముదం చెట్టు శాస్త్రీయ నామం Ricinus communis. ఈ చెక్కు నుంచి చేరుకునే గింజల్లో కొంతకాలుకు నూనె తీయబడిన తర్వాత మిగిలే పిప్పినిలోని పదార్థాన్ని శుద్ధి చేస్తే రైసిన్ పడ్డబోతుంది. రైసిన్ ఒక ప్రబలమైన లెక్టిన్ (proteinaceous toxin) — అంటే ప్రోటీన్ ప్రకృతి గల పదార్థం. చాలా తక్కువ మోతాదులోనే ఇది సెల్-లెవల్‌లో ప్రోటీన్ శింకరణను అడ్డుకుంటుంది; ఫలితంగా కణాలు పనిచేయకపోవటం, అవయవాల వైఫల్యం, చివరికి మరణం సంభవించవచ్చు.

ఏ రీతిలో ప్రమాదకరం? రైసిన్‌ను పీల్చడం (inhalation), తినటం (ingestion), చర్మం లేదా గాయాల ద్వారా ప్రవేశపెట్టు— ప్రతి మార్గం ప్రమాదకరమే. ఇది వాసన-రుచి రహితమివ్వగలదు — అందుకే ఆహారంలో లేదా పానీయాల్లో కలిపితే బయటపెడుతూ గుర్తించటం కష్టం. లక్షణాలు కొద్ది గంటల నుంచి కొన్ని రోజులు వరకు ఆలస్యం అవుతూ, మొదట జీర్ణ సంబంధ సమస్యలు, ఒంటి విపరీతము, విరేచనాలు, ఆపై కాలేయం-కిడ్నీ విఫలత, శ్వాసకోశ సమస్యలు, షాక్ వంటివి ఏర్పడతాయి. రైసిన్‌కు నిర్దిష్ట విరుగుడు (antidote) అందుబాటులో లేదు; తక్షణ చికిత్స తప్ప మరణానికి దారితీస్తుంది.

రైసిన్‌ను రసాయన ఆయుధ జాబితాలో ఎందుకు చేర్చారు? Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) వంటి అంతర్జాతీయ సంస్థలు రైసిన్‌ను అత్యంత ప్రమాదకరమైన రసాయన పదార్థాల జాబితాలో ఉంచాయి. చిన్న మోతాదుకే పెద్దహానికే కారణమవుతుందనేందుకు ఇది వ్యూహాత్మక తీవ్రవాద లేదా ఉగ్రవాద పనిలో వినియోగించబడే ప్రమాదానికి దారితీయవచ్చు. రైసిన్ ప్రస్తుత ప్రపంచ నియమావళిలో రసాయన ఆయుధాల కింద గణించబడుతూ గట్టి నియంత్రణలో ఉంది.

చరిత్రాత్మకంగా రైసిన్ వినియోగంపై వేడుకలు? రైసిన్‌ ఉపయోగించిన నిర్దిష్ట హత్య కేసులు చాలా తాళ్ళెక్కని విధంగా ఉంటాయి. 1978లో లండన్‌లో జార్జి మార్కోవ్ హత్య (ఆమ్బ్రెల్లా హత్య) వంటి సంఘటనలు ఈ విషాన్ని శాంతికల్పంగా చర్చ జరగనివ్వవు. పలు దేశాల్లో రిసిన్ తయారీ, కొనుగోలు, నిల్వపై సురక్షిత నిబంధనలు అమలయ్యాయి; అన్ని జాతీయ, అంతర్జాతీయ సంస్థలు దీనిపై ప్రత్యేక జాగ్రత్తలు తీసుకుంటున్నాయి.

గుజరాత్ అరెస్టుల పరిస్ధితి — ఏమవుతుంది? గుజరాత్ ఏటీఎస్ ప్రకటించినట్టు, డాక్టర్ అహ్మద్ మొహియుద్దీన్ సయ్యద్ తదితరులపై ఆముదం గింజల నుంచి రైసిన్ తయారీ లక్ష్యంగా ప్లానింగ్ చేస్తుండాలనే ఆరోపణలు ఉన్నాయి. వారి వద్ద ఆముదం నూనె దొరికింది; కానీ పూర్తి శుద్ధ రైసిన్ సిద్ధం అయ్యిందని పోలీసులు ఇప్పటివరకూ వెల్లడించలేదు. విచారణలో వారు తయారీ పద్ధతులు, ఉద్దేశాలు, సంబంధిత పరిచయాలు, మరియు ఎక్కడుపక్కన దుర్వినియోగం చేయాలనుకున్నామని వంటి అంశాలను పరిశీలిస్తారు.

రక్షణ, గుర్తింపు, తక్షణ చర్యలు: రెగ్యులేటరీ వ్యవస్థలు, ఎరాదుపై ఫోరెన్సిక్-ల్యాబ్‌లు, మరియు ఇంటిలిజెన్స్ భాగస్వామ్యంతోే ఇలాంటి కేసులను ఆపవచ్చు. సార್ವత్రికంగా ప్రజలు అప్రమత్తత చూపాలి: గుర్తుతెలియని ప్యాకెట్లు, అనుమానాస్పద పదార్థాలపై వెంటనే పోలీసులకు సమాచారమిచ్చాలి; ఆసుపత్రి-ఫోరెన్సిక్ వర్క్ ద్వారా టాక్సిన్ గుర్తించగల సామర్ధ్యాన్ని పెంపొందించాలి.

ముగింపులో: రైసిన్ ఒక చాలా శక్తివంతమైన బయో-రాసాయన పాయింట్. ఆముదం గింజలే ఈ విషానికి మూలం అయినప్పటికీ, సాధారణంగా ఆముదం నూనె భద్రంగా ఉంటుంది; పిప్పినిని ప్రత్యేక రసాయన ప్రక్రియల ద్వారా శోధించగల వ్యక్తుల వద్దే ప్రమాదకరంగా మారుతుంది. విధులకు, నిఘా సంస్థలకు, ఫోరెన్సిక్-ల్యాబ్‌లకు సహకరించి ఇలాంటి కుట్రలను త్వరగా తిప్పివేయడం అత్యవసరం. ప్రజలకు కూడా అప్రమత్తంగా ఉండటం, అనుమానాస్పద పరిస్థితుల్లో చట్టసమ్మతంగా స్పందించడం ముఖ్యం.